Arkadaşlık ilişkileri ele alındığında, hayatın ilk 6 yılını kapsayan okul öncesi dönem, çocuğun fiziksel, zihinsel, duygusal ve sosyal gelişiminin hızla ilerlediği, temel alışkanlıkların kazanıldığı, karakter ve kişilik yapısının şekillendiği özel bir dönem ve bu dönemde arkadaşlık ilişkileri de çocuğun hayatında önemli bir yer tutar. Akranlarıyla kurduğu ilişki sayesinde ilk sosyal deneyimlerini elde eden çocuk için bu dönem, bir nevi yetişkinliğin provasıdır.

Okul öncesi eğitim kurumuna başlayan çocuk, ailesinden çok akranlarıyla vakit geçirmeye baslar. Burada sosyal uyumu yakalamak için daha farklı tutumlar ve yaklaşımlar geliştirir. Bu sayede yeni davranış kalıpları geliştirmiş olur. Çocuklar, okul öncesi dönemde akranlarıyla kurdukları iletişim biçimleri üzerinden kendileri hakkında geri bildirim alır, algılar oluşturur ve sosyal rollerine, konumlarına uygun davranışlar gösterirler. Böylece sosyal becerileri ve empati becerileri gelişir. İşbirliği ve rekabet içeren etkinliklere katıldıklarında nasıl davranacaklarını öğrenirler. Kazandıkları bu beceriler, onların diğer insanlarla uyum içinde yaşamalarını sağlar.

0 – 3 Yaş Arası Arkadaşlık İlişkilerinin Gelişimi

Bir bebeğin diğer yeni doğan bebeklerin sesini duyup ağlaması, ilk akran etkileşimidir. Böylelikle hayatının ilk yılında, akran ilişkilerinde sosyal farkındalık ve dikkat ortaya çıkmaya başlamaktadır. Bu yaşta çocuklar birbirlerine dokunurlar, gülümserler, birbirlerinin hareketlerine dikkat ederler. Bu dönemdeki sosyal etkileşimler, gelecekteki akran ilişkilerinin belirleyicilerindendir. 2 yaş civarında çocuklarla akranları arasındaki etkileşimlerinde artış görülmeye başlanmaktadır.

Akranlar arasında ilk arkadaş tercihleri ikinci yaştan itibaren başlamaktadır. Yaşamın ilk iki yılında, çocukların bir araya geldiklerinde daha çok ikili gruplar oluşturdukları gözlemlenmektedir. 3 yaşından itibaren ise hem arkadaş gruplarındaki çocuk sayısında hem de bu grupların oluşmasında farklılıklar görülebilmektedir. Kendi cinsiyetlerinden olan arkadaşlarıyla ilişki kurma eğilimleri de giderek artmaktadır. Aynı cinsiyette arkadaş tercihi, ilkokul dönemine kadar artarak devam etmektedir.

4 – 6 Yaş Arası Arkadaşlık İlişkilerinin Gelişimi

4 yaş dönemi çocukların arkadaşlarıyla ilgili algıları, 3 yaş döneminden daha karmaşıktır. Okul öncesi dönemde yaşın ilerlemesiyle birlikte arkadaş gruplarındaki çocuk sayısında ve arkadaşlarla geçirilen sürede artış görülmektedir. Daha çok sayıda çocuğun oluşturduğu gruplarda oynanan oyunlar, çeşitlilik göstermekte ve süreleri artmaktadır. Ayrıca iş birliği gibi sosyal beceriler de bu dönemde gelişmeye başlamaktadır.

5 yaşından sonra çocukların anlaşmazlıklarını çözmek için sosyal davranışlar ve sözel tartışma gibi farklı stratejiler de geliştirmeye başladıkları görülmektedir. Beş yaşında diğer çocuklarla birlikte olma, iyi ilişkiler kurma isteğinin hâkim olduğu dönemin ardından, 6-7 yaş aralığında çocukların paylaşma, dostluk ve sempati gibi davranışlar sergilemelerinin yanı sıra, rekabet, kavga ve çatışmalar içine girdikleri gözlemlenebilmektedir.

Okul öncesi dönemde yaşlara göre arkadaş ilişkilerinin gelişimi incelendiğinde yaş ilerledikçe çocuklarda arkadaşlık ilişkilerinin yapısının geliştiği görülmektedir. Bu durumu oluşturan etmenler; arkadaşlarla geçirilen zamanın artması, yaşın ilerlemesi ve oyundur.

Uzun yıllardır yapılan çalışmalar, akran ilişkilerinin çocukların sosyal-psikolojik sağlıklarının en önemli belirleyicilerinden biri olduğunu ortaya koymaktadır. Tüm bu bilgiler ışığında çocukların gelişim özelliklerine göre belirlenen arkadaşlık süreçlerini bilmek ve buna göre tutum geliştirmek oldukça önem taşımaktadır. Çocukların sosyal ve duygusal anlamda beslendikleri bu süreç, erken çocuklukta başlamakta ve yetişkin yaşamını etkilemektedir.

Okul öncesi dönemde, çocuğun sosyal ilişkilerini ve dolayısıyla akran ilişkilerini şekillendiren çeşitli gelişim öğeleri bulunmaktadır. Konuşma becerisi bunlardan biridir. Konuşma, çocukların bilgi almak, bir şeyler anlatmak, tartışmak gibi farklı amaçları gerçekleştirmelerinde önemli becerilerinden biridir. Akran ilişkileri açısından da konuşma, çocukların akranlarıyla ilişkilerini geliştirir, akranları tarafından kabul edilmelerini sağlar. İşbirliği, nezaket, yardımseverlik gibi olumlu sosyal davranışlar, yine bu dönemde başlar ve yıllar ilerledikçe gelişir. Anlaşmazlık ve saldırganlık da okul öncesi dönemdeki akran ilişkilerini etkilemektedir.

Okul öncesi dönemde dil gelişimi ile birlikte fiziksel saldırganlıktan sözel saldırganlığa geçiş görülebildiği gibi yine dil gelişimi, anlaşmazlıklar karşısında uzlaşmacı çözümlerin bulunmasını da sağlayabilmektedir. Okul öncesi dönemde, akran ilişkilerinin temel niteliklerine bakıldığında, bu dönem çocuğu için onaylanmanın önemli bir sosyal destek olduğu görülmektedir. Akranlardan gelen yardımı kabullenme ve gerekli durumlarda akranlara yardım etme de ilişkileri geliştirecek diğer unsurlardandır. Duyguların uygun biçimde ifade edilmesi de ilişkileri olumlu yönde etkileyebilmektedir.

Nezaket, ilişkileri olumlu yönde pekiştirirken çatışmalardan kaçınma da akran ilişkileri açısından önem taşımaktadır. Akran ilişkileri, çocukta güven duygusunun oluşması, çocukların sosyal bilgi alışverişine girip bilgilerini test etmelerine imkan tanıması, sosyal bilişsel gelişmeyi arttırması, sosyal destek sağlaması, duygusal destek işlevi görmesi gibi nedenlerden dolayı çocukların sosyal, duygusal, bilişsel gelişimleri açısından çok önemlidir.

Akran ilişkileri, bilişsel açıdan okula uyumun, akademik hazır oluşun, akademik motivasyon ve başarının, ileriki yıllarda ise psikolojik sağlığın önemli belirleyicilerindendir.