Korku, yaklaşan tehlike sonucu ortaya çıkan ve kaçma isteğini uyandıran en temel duygulardan birisidir. Korku, insanı muhtemel tehlikelerden korur ancak bazen hayatı kısıtlayıcı hale getirebilir.

Çocukluk çağında ise korkular, bilinmezlikler karşısında gelişir. Çocuklar, bilmediği şeylerden korkar, kendini korumaya çalışır ya da başkaları tarafından korunsun ister. Çocuklarda korkular, gelişimsel ve dönemsel olarak farklı şekillerde görülebilir.

• “Çocuğum her şeyden o kadar çok korkuyor ki ne yapacağımı şaşırdım.”
• “Tek başına tuvalete gitmekten korkuyor.”
• “Odada yalnız kalmak istemediği için evde peşimi bırakmıyor.”
• “Karanlıktan korktuğu için uyumak istemiyor.”
• “Duyduğu her sesten çok korkuyor.”

Bu gibi cümleler, çocukların yaşadığı korkular karsısında ailelerin yaşadıklarına örnek olabilir. Ebeveynler, çocukların korkularına nasıl yaklaşmaları gerektiği konusunda kararsız olabilirler. Bazen de ebeveynlerin söylediği; “Yemeğini bitirmezsen doktor iğne yapar”, “Elimi bırakırsan seni kötü insanlar kaçırır.” gibi cümleler, korku kaynağı haline gelebilir, korku sonucunda ortaya çıkan davranış ve düşünceleri pekiştirebilir.

Korku duygusu, çocukluktan başlayarak yetişkinlik boyunca devam eden temel duygulardandır. Çocuk, korku duygusu aracılığı ile çevresine uyum sağlamayı, zorluklar karsısında başa çıkabilme becerisini geliştirmeyi ve kendini tehlikelerden korumayı öğrenir. Eğer çocuğun korkularına hatalı müdahale yapılırsa bu korkular fobilere ya da kaygı bozukluğu problemine dönüşebilir.

Gelişim Dönemlerine Göre Gelişen Korkular

Bebeklikten itibaren her yaş ve dönemde çocuk henüz öğrenmediği, deneyimi olmayan konularda korku hisseder. Korkunun kaynağı çocuğa doğru ifade edildiğinde tehdit ortadan kalkar ve çocuk korkmaması gerektiğini öğrenir. Bebekler tanıdık olmayan ya da ilk kez gördükleri yüzlerden ve nesnelerden korkarlar. Ayrıca bebek acıktığında, susadığında, altı kirlendiğinde ihtiyacına zamanında karşılık bulamazsa bu durumu tehdit olarak algılayıp korku hissedebilir. Ani sesler, görüntüler de korkuyu tetikler. Bir yaşına doğru ayrılık korkusu da gelişmeye baslar. Bebeğe bakım veren kişinin sık sık değişmesi ve bebeğin bu değişikliğin nedenini anlayamaması korku ve kaygıyı tetikler. Bebekler genelde korktuklarında ağlarlar ve kucağa alınınca sakinleşirler.

Çocukluk korkuları iki yaş sonrasında daha belirgin hale gelir. Çünkü iki yaşla birlikte çocukların hayal dünyası hızla gelişir. Gelişimsel açıdan birçok yeniliğin başladığı bu dönemde korkular da belirgin şekilde ortaya çıkar. İki ve altı yaş arasında çocuklar; cadılar, canavarlar, hayaletler gibi hayal ürünlerinden, karanlıktan, yalnız kalmaktan, çeşitli hayvanlardan, terk edilmekten ve ailelerine bir şey olmasından korkarlar. Hastane, doktor, iğne, polis korkuları da bu dönemde sıkça görülür. Özellikle çocuğu disipline etme maksatlı söylenen bazı cümleler bu korkuları pekiştirir. Ayrıca bu dönemde tuvalete düşmekten korkup tek başına tuvalete gitmek istemeyebilir. Odada yalnız kalmak istemeyebilir ve gece tek uyuyamamak da bu dönemde sıkça görülür.

Altı yaştan itibaren okulla ilgili akademik korkular gelişir. Başarısızlık ve başaramamaktan korkma durumunda çeşitli davranışsal problem de görülebilir. Kaybolmaktan, kaçırılmaktan, cezalandırılmaktan ve hırsızlardan korkabilir. Arkadaş edinememe, diğerleri tarafından istenmeme ve dışlanma korkusu da yaygındır. Aileyi kaybetme korkusuna arkadaşları kaybetme korkusu da eklenir. Ölümden ve sevdiklerinin ölmesinden korkabilir.

Çocuklarda Korkuların Ortaya Çıkması ve Pekişmesi

Çocukluk çağı korkuları, yaşa göre gelişim gösterse de bazı etkenler bu durumu tetikleyebilir. Bunlardan birisi ebeveyn tutumlarıdır. Aşırı korumacı ya da sert cezalandırıcı ebeveyn tutumu çocuğun korku duygusunu tetikleyecektir. Her girişiminde engellenen ya da sert bir tepki ile karşılasan çocuk, yeni bir atılım yapmaktan geri durmayı seçerek korku duygusunu hissedecektir. Tekrar eden fiziksel cezalar ya da fiziksel ceza ile tehdit edilmek, çocuğa bir saldırı altında olduğunu hissettirecektir. Bu da korkuyu pekiştirir.

Bazı korkular, yaşanan bir olay ya da deneyim sonucu ortaya çıkar, yani öğrenilir. Örneğin; asansörde kalmış bir çocuk, daha sonra asansöre binmekten korkabilir. Yaşanan deneyime karşı çevrenin tepkisi, çok aşırı olmuşsa korku daha da pekişir. Mesela; bir koltuktan düşen çocuğun annesinin panikle verdiği tepki, çocuğun koltuğa çıkmaktan korkmasına neden olabilir. Korkuların gelişme sürecindeki bir yol da model almadır. Çocuklar, büyürken anne ve babalarını çok dikkatli bir şekilde gözlemlerler. Onların olaylar karsısında verdikleri tepkileri taklit eder ve uygulamaya çalışırlar. Yaşına uygun olmayan televizyon programları, oyunlar ve ürkütücü masallar korkuyu tetikler.

Çocukluk Korkuları Karsısında Ebeveynler Neler Yapabilir?

Çocuğun yaşı kaç olursa olsun hissettiği korku duygusu ile alay etmemek, küçümsememek ve duyguyu kabul etmek çocuğa anlaşıldığını hissettirecektir. “Korkacak ne var? Bundan da korkulur mu hiç?” gibi cümleler yerine “Çok korkmuş olmalısın. Hepimizin böyle korkuları olabilir.” gibi cümleler kullanılabilir.

Ebeveynler, çocukların yanlarında olduğunu ve onlara ihtiyaç duydukları anda yardımcı olacaklarını gösterdiklerinde, çocuklar kendilerini güvende hissedecektir. Çocuklar yalnız olmadıklarını bildikleri zaman korkuyla baş etmede daha cesur davranabilirler.

Ebeveynler, kendi korkularından da bahsedebilir. Ebeveynin korkusunu gizlemeden, bahaneler üretmeden göstermesi, çocuğa korkularını çekinmeden, rahatça anlatma ve gösterme fırsatı verir. Korkunun kaynağı anlamaya çalışılmalıdır. Bunun birlikte korkuya neden olan şeylerle temas kesilmemelidir. Bu durum, çocukta korkunun daha da derinleşmesine yol açar. Mesela; salıncaktan korkuyor diye çocuğu parka götürmemek, sorunu çözmeyecektir. Aşamalı olarak korku duyduğu nesne ile temasını sürdürmelidir.

Son olarak çocukların korkuları ile baş etmelerine yardımcı olabilmesi için; masal ve öykü kitapları, yönlendirmesiz oyunlar ve resim çizmek gibi sanatsal aktiviteler tercih edilebilir.