Psikomotor Gelişim

Psikomotor gelişim, fiziksel büyüme ile beyin gelişimi sonucu isteğe bağlı hareketin gelişimini içerir. Hareketler ilk başlarda rastgele, amaçsız gerçekleşirken zamanla çevreden alınan uyarılara göre şekillenerek hedefe yönelik hale gelir. Psikomotor beceriler, büyük kas ve küçük kas olarak isteğe bağlı temel hareketlerin gelişimini içerir.

Büyük ve Küçük Kas Gelişimi

Büyük kas gelişimi (kaba motor) bedeni kullanmakla ilgili becerileri içerirken, küçük kas gelişimi (ince motor) ise nesne kullanımı ile ilgili becerileri kapsar. Kaba motor beceriler; ayakta durma, yürüme, zıplama, koşma, yuvarlanma ve denge gibi vücudun genel hareketleridir. İnce motor becerileri ise el ve ayakları kullanmakla ilgili temel hareketlerdir. Gelişim, kaba motor becerilerden ince motor becerilere doğru bir sıralama izler. Bu konuyu biraz ayrıntılı ele almak faydalı olacaktır.

Okul Öncesi Dönem ve Psikomotor Beceriler

Okul öncesi dönem çocuğunun çizgi çalışmaları yapabilme, taşırmadan boyayabilme ve yazabilme gibi becerileri ortaya koyabilmesi, öncesinde bazı kaba motor becerileri geliştirebilmiş olmasına bağlıdır. Omuz ve sırt kaslarını yeterince kullanmamış olan bir çocuktan okuma yazmaya hazırlık becerisi olarak elleri yorulmadan yazabilmesini bekleyemeyiz. Basitten karmaşığa pek çok psikomotor öğrenme, çocuğun o hareketi yapmaya hazır bulunuşluğunun olmasını ve birden fazla organın aynı anda çalışmasını gerektirir.

İnce Motor Becerilerin Gelişimi

Örneğin; en yalın kendi kendine yemeğini yeme davranışında bile el göz koordinasyonu gerektirir. Çocuk bu davranışı yapabilmek için organları arasında gerekli koordinasyonu kurabilmek için davranışı pek çok kez deneyimlemeye ihtiyaç duyar. Ayrıca bu deneyim çocuk için başka ince motor beceriler için yeni kapılar açar. Yine başka bir yalın beceri olarak okul öncesi dönemde yapılan ve basit bir etkinlik gibi görülen sanatsal etkinliklerde gözün, parmakların, elin, bileğin ve gövdenin birbiriyle bağlantılı hareket etmesi, organlar arasında koordinasyon olduğunu gösterir. Psikomotor becerilerin yaşla orantılı gelişimi için çocuğun zihin ve bedeninin uyum içerisinde olması gerekir. Bunun için çok erken dönemden itibaren çocuğun bedeninin sınırlarını keşfetmek için yaptığı denemelere mümkün olduğunca alan açmak, yeni girişimler için güven vermek gerek.

Ebeveynin Rolü

Ebeveyn olarak fazlaca endişeli ruh halimizi yatıştırmayı öğrenemezsek çocuğun hareketlerini kısıtlayarak, onu fazla kontrol ederek başa çıkmaya çalışabiliriz. Bu da çocuğun gelişimi için ihtiyaç duyduğu desteği veremeyeceğimiz anlamına gelir. Çocuğun gelişimi açısından bir miktar zorlanmasına, mücadele etmesine, risk almasına, sınırlarını keşfetmesine, dünyayı kendi bedenini kullanarak tanımasına imkan sağlamak çok önemlidir. Güvenli sınırlar içinde özgür bir biçimde bedenini kullanmayı öğrenmek, çocuğu sadece bedensel yönden geliştirmez. Erken dönemde gelişimine izin verilen kaba motor becerilerinden sonra çocuk artık aşama aşama ince motor becerilerini geliştirebilir.

Psikomotor Gelişim ve Ebeveynlik

Gelişimin tüm alanlarında olduğu gibi psikomotor gelişim alanında da ebeveynlik becerisi olarak çocuğun yetenek ve ilgi alanlarını iyi gözlemlemek, desteklemek ve yaşıtlarından beklenen gelişim görevlerini yerine getirip getirmediğiyle ilgili farkındalık sahibi olmak çok önemlidir. Çocukların 2-6 yaşları (temel hareketler dönemi) arasında gerçekleştirmesi beklenen gelişim görevlerini kısaca özetleyecek olursak; İki yaşından sonra çocuklar kendi bedenlerinin hareket yeteneklerini anlamaya ve denemeye başlar. Üç-dört yaşlarındaki çocukların hareketlerinde kontrol ve ritmik koordinasyon arttığı için hareketler uyumludur. Beş-altı yaş çocukları ise daha etkili, uyumlu, gelişmiş hareketler sergilerler.

Temel Hareketler Dönemi

İki yaşında çocuk koşabilir, yardımsız merdiven çıkabilir. Dökmeden yemeğini yiyebilir. Üç-dört yaşında çocuk, parmak ucunda yürüyebilir ve şekilleri taşımadan sınırlı boyama yapabilir. Beş-altı yaşında çocuk koşma, sekme, atlama, sıçrama, hızla bisiklet pedalını çevirme ve takla atma gibi bedensel hareketleri becerebilir. Parmak uçlarında oldukça dengeli yürür. Merdivenleri tek başına yardımsız inip çıkabilir. Ayaklarını birleştirerek zıplama, bir ayağından öbürüne sıçrama, ip atlama, duruş değiştirme (oturma, ayakta durma, çömelme gibi), düz, dengede yürüme, tek ayak üzerinde durma, sıçrama, içi dolu su kabını taşıma ve birçok beceriyi yapabilir.

İnce Motor Beceriler

Başı, vücudu, kolları ve ayakları olan insan resmi çizebilir. Makasla düz bir çizgiyi boydan boya kesebilir, ipe boncuk dizebilir ve fermuar çekebilir. İki tekerlekli bisiklete geçiş yapabilir. Tek ayak üzerinde bir süre durabilir. El becerisini keşfetmiştir ve belirgin düzeyde gelişmiştir. Bloklarla inşa etme oyunları oynar. Kolayca ayakkabılarını bağlayabilir, yardım almadan kıyafetlerini giyip çıkarabilir, dişlerini fırçalayabilir. Sınırlarını taşırmadan boyama yapabilir. Kağıtları yapıştırabilir, katlayarak şekil verebilir. Temel şekilleri (üçgen, kare, daire) tanıyıp kopyalayabilir. Gösterilirse adını yazabilir. Artık temel olarak küçük kaslarını rahat bir şekilde kullanabilecek durumdadır.