Okul öncesi dönem; insan yaşamını oluşturan bölümler arasında bütün gelişim alanlarının birbirini yoğun şekilde etkilediği ve gelişimin oldukça hızlı olduğu bir dönemdir. Bu nedenle sağlıklı geçirilen erken çocukluk dönemi, bireyin gelecek yaşantısını olumlu yönde etkileyecektir. Hayatın ilk altı yılı, çocuğun dünyayı keşfetmeye çalıştığı ve en temel becerilerin kazanıldığı bir dönemdir. Bu keşif ve alışkanlıkların kazanılması sürecinde duyu organlarının etkisi çok büyüktür. Dokunarak, koklayarak, işiterek, tadına bakmak isteyerek, görerek uyarıcılara karşı tepki verir. Bu tepki genel anlamda dikkattir.

Dikkat; bireyin etrafındaki uyaranlardan, uyarıcıyı seçip ona yoğunlaşabilmesidir. Mesela; bebeğin etrafında birçok kişi varken, ona ce-e oyunu yapan yetişkine yoğunlaşıp bakması dikkattir. Dikkat, bireyin gösterdiği zihinsel bir çabadır. Bütün bilişsel alanların gelişiminde dikkatin önemi vardır. Algılamada, bir şeylerin öğrenilmesinde, davranışların şekillenmesinde dikkat, oldukça önemlidir.

Çocukların Dikkat Süreleri Nasıldır?

Okul öncesi dönemde çocukların dikkat süreleri, yaşlarına ve gelişim durumlarına göre farklılık gösterir. Bu farklılıkların olabileceğini unutmadan ortalama dikkat süreleri şu şekildedir:

• Bebeklerin 18. aydan önce dikkat süreleri çok sınırlıdır. Dikkatleri sürekli yer değiştirebilir. 18. aydan itibaren nesneler üzerinde ve oyunlarda 2-3 dakika kadar dikkatini sürdürebilir.
• 2 yaş (24 ay) dolaylarında sesler ve hızlı hareket eden nesneler, dikkatini kısa süreli dağıtsa da aralıksız olarak 3-4 dakika kadar dikkatini bir oyun üzerinde yoğunlaştırabilir.
• 2-3 yaş (24-36 ay) civarında çocukların dikkat süresi bir miktar artsa da hala etrafındaki diğer uyaranlardan gelen uyarıcılara dönüp bakabilir. Ortalama dikkat süresi 4-5 dakika kadardır. Örneğin; çok sevdiği bir oyuncakla oynarken başka bir ses duyduğunda dönüp ona bakabilir, ardından oyuncağını oynamaya devam edebilir.
• 3-4 yaş (36-48 ay) civarında belirli etkinlikler ve oyunlarla daha uzun süre ilgilenebilirler. Bu süre ortalama 5-6 dakikadır. Hala dikkatleri çabuk dağılabilir.
• 4-5 yaş (48-60 ay) dolaylarında dikkat süresi arttığı gibi artık daha kararlı hale gelmiştir. Etraftaki diğer uyaranlar, çocuğun dikkatini daha az dağıtabilir. Özellikle bireysel oyun kurup oyunu sürdürme becerisinin geliştiği gözlemlenir. Daha önceki yaşlarda her uyaranda (ses, görüntü, vb.) dikkati dağılıp etrafına bakınan çocuğun yerini artık oyunu üzerinde yoğunlaşmış, ebeveyn seslense bile bazen onu ilk anda duymayan çocuk alır. Bu yaşlarda 10 dakikaya kadar dikkat süresi uzayabilir.
• 5-6 yaş (60-72 ay) dolaylarında çocuklar, dikkat konusunda daha da gelişmiştir. Ancak hala dikkatlerinin dağılabileceği unutulmamalıdır. 10-15 dakika kadar bir oyun ve etkinlik üzerinde dikkatlerini yoğunlaştırmaları beklenir.

 Dikkat Gelişimini Etkileyen Faktörler Nelerdir?

• Erken dönemde tanışılan dijital nesneler, genel olarak çocukların gelişimini olumsuz etkilemektedir. Özellikle ekranla geçirilen zamanlar, beyin sağlığını olumsuz etkileyebileceği için dikkat gelişimi noktasında da çocukları en çok etkileyen faktörlerden birisidir.
• Hareket etmek, çocukların temel ihtiyaçlarındandır. Fiziksel aktivite sadece beden gelişimi için değil, beyin gelişimi için de oldukça önemlidir. Açık hava oyunlarının ve aktivitelerinin azalması, çocukların dikkat becerisinin gelişimini de olumsuz etkilemektedir.
• Psikolojik iyilik hali de dikkat gelişimi açısından önemlidir. Çocukların kendilerini güvende hissetmeleri, aile içerisinde sağlıklı ilişkilerin olması, ruhsal iyilik halinin sürdürülmesi açısından çok önemlidir. Sağlıksız aile ilişkilerinin olduğu evler, çocukların ihmal edildiği ortamlardır. Bu durumlarda çocukların iç dünyasında stres, kaygı, korku gibi yıkıcı duygular yoğunlaşır. Böyle duygusal problemler, çocukların dikkat problemi yaşamalarına neden olabilir.
• Sağlıklı beslenme ve uyku, dikkat gelişimi açısından oldukça etkilidir. Çocukların geç saatlerde uyuması, uyku öncesine kadar ekran temasının devam etmesi, dikkat gelişimini olumsuz etkilemektedir. Yeterli ve dengeli beslenme düzeninin olmaması, katkı maddelerinin çok olduğu paketli atıştırmalık tüketimi, özellikle market raflarında yer alan abur cuburların çocuğun hayatında çokça yer alması, dikkat gelişimini olumsuz etkilemektedir .

Dikkat Gelişimi İçin Öneriler

• Sıklıkla açık hava zamanları planlamak ve spor aktiviteleri yapmak, dikkat gelişimi açısından çok faydalıdır.
• Çocukların günlük aktivitelerinde öngörebileceği düzenlerin olması, onların dikkatlerini yoğunlaştırabilme becerilerini artıracaktır. Uyku, yemek gibi günlük aktivitelerin belli bir düzende olabileceği rutinler oluşturulabilir.
• Yapılandırılmış etkinlik ve oyunlar oluşturulabilir. Yapbozlar, resim tamamlama, bulmacalar, hikaye anlatma ve tamamlama gibi oyunlar, ev ortamında oynanabilir.
• Yapılandırılmış oyunların dışında çocuk merkezli oyunlar da oynanabilir. Çocuğun istediği şekilde onun ilgisine göre oyunlar oynamak, dikkat gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.
• Okul öncesi dönemde ekran temasının 3 yaşa kadar mümkünse hiç olmaması, 3 yaştan itibaren de sınırlı içerik ve süre ile olması gerekmektedir. Ekran temasının sınırlı olması, dikkat gelişimini olumlu yönde etkileyecektir.
• Zengin, kontrollü ve kaliteli uyaran ortamı, çocuklarda dikkat gelişimi için önemlidir. Karmaşık düzendeki oyuncaklar, aşırı sesli ve gürültülü ortamlar, izlemese bile ev içinde sürekli televizyonun açık olması, kalitesiz uyaran örnekleridir. Bu konuda sağlıklı ortamlar oluşturmak için çaba gösterilmelidir.